Eerste operatierobot voor ogen in Nederland

Een robot is een programmeerbare machine die verschillende taken uit kan voeren. Hierin verschilt hij van een numerieke machine, die is geprogrammeerd voor één taak. In de praktijk betekent het dat een robot voor verschillende toepassingen kan worden ingezet, waar een numerieke machine slechts één deels variabele taak kan uitvoeren. Een robot kan soms zelfs van grijper wisselen, om verschillende taken uit te kunnen voeren. De robotica is de tak van de wetenschap die zich met het ontwikkelen en bestuderen van robots bezighoudt. Het woord robot werd voor het eerst gebruikt door de Tsjechische schrijver Karel Čapek in zijn toneelstuk R.U.R. dat staat voor Rossum’s Universal Robots uit 1921, en is afgeleid van het Tsjechische woord robota, dat ‘werk’ of ‘verplichte arbeid’ betekent. In een ingezonden brief in Lidové Noviny (een Tsjechisch dagblad) in 1933 vertelt Karel Čapek dat het woord door zijn broer Josef is verzonnen.

Geopereerd worden door een robot

Is steeds vaker de nieuwe realiteit. De operatierobot heeft meerdere armen, is uiterst nauwkeurig, heeft geen trillende handen en wordt nooit moe. Hij is wel prijzig. Hard bewijs dat hij beter is dan de chirurg ontbreekt bovendien. Toch willen steeds meer ziekenhuizen hem hebben.  Maar zijn ze beter dan de chirurg? Een robot die aan het front gewonde soldaten opereert, bestuurd door een arts kilometers daarvandaan. Het spaart levens van soldaten die geen bloed verliezen op weg naar het ziekenhuis én van chirurgen die zich niet op het slagveld hoeven te bewegen. Dit idee was de drijvende kracht achter de ontwikkeling van operatierobots. Die begon in de jaren tachtig en nam een vlucht toen NASA en het Amerikaanse leger zich ermee gingen bemoeien. Maar een militaire traumarobot bleek nog onhaalbaar. Van het al bestaande prototype maakten een paar betrokken onderzoekers wel de inmiddels wereldwijd verkochte Da Vinci-robot, sinds zijn lancering in 2000 de enige operatierobot op de markt.

Wereldwijd zijn er tot vorig jaar bijna 3.500 verkocht. In Nederland stonden er 21. Het Utrecht Medisch Centrum (UMC) kocht er in 2001 als eerste een; de meeste andere ziekenhuizen volgden vanaf 2010 met een nieuwer model. Kosten: tussen de 1,5 en 2 miljoen euro, plus 180.000 euro per jaar aan onderhoud. Dit is exclusief aanvullende instrumenten en wegwerpmaterialen van dezelfde fabrikant. Een behoorlijke investering door het ziekenhuis, maar wat levert die op? Chirurgen zeggen er preciezer en stabieler mee te kunnen opereren, maar nodig is de operatierobot niet. Voor patiënten maakt hij geen verschil, concluderen verschillende onderzoeken. Een klinische noodzaak ontbreekt dus, en toch gaan ziekenhuizen overstag.

Nu ook voor oogchirurgie

Het Oogziekenhuis Rotterdam heeft als eerste ziekenhuis in Nederland een operatierobot voor oogchirurgie in gebruik genomen. Met de robot moeten onder meer netvliesoperaties preciezer en veiliger uitgevoerd kunnen worden. Nu worden alle netvliesoperaties nog handmatig door een kleine groep hooggespecialiseerde artsen uitgevoerd. De robot zal artsen gaan ondersteunen bij het uitvoeren van de operaties. Het Oogziekenhuis is het tweede ziekenhuis wereldwijd dat de robot in gebruik heeft genomen, in 2016 voerden artsen in Oxford de eerste operatie er mee uit. De robot is ontwikkeld door een bedrijf dat voortkomt uit de Technische Universiteit Eindhoven.

Opereren met micro precisie

De nieuwe robot heeft een soort ‘parkeersensor’ die door middel van geluidssignalen aangeeft hoe ver de oogarts met zijn instrumenten verwijderd is van het netvlies. Daarbij gebruikt de robot deze afstand om snel en nauwkeurig te reageren, bijvoorbeeld door ervoor te zorgen dat het instrument dat aan de robot is gekoppeld niet het netvlies kan raken. “Het oog is een klein en complex orgaan en daarom zijn oogoperaties erg lastig”, zegt netvlieschirurg Koorosh Faridpooya, die betrokken was bij de ontwikkeling van de robot. “De operatierobot maakt het in de toekomst mogelijk om behandelingen preciezer uit te voeren, waardoor we complicaties kunnen verminderen en de uitkomst van de operatie kunnen verbeteren.” Vanuit Het Oogziekenhuis leidt drs. Koorosh Faridpooya, senior netvlieschirurg, het project in de functie van hoofd klinisch onderzoeker. Hij werkt al bijna vijf jaar samen met het Preceyesteam in TU Eindhoven bij de ontwikkeling van de robot. Samen met een team van ervaren netvlieschirurgen in Het Oogziekenhuis Rotterdam waarborgt hij onder andere dat alles verloopt volgens de regelgeving en in het belang van en met oog voor de patiënt.

Innovatie in behandelingen

“Ook kunnen we op termijn zelfs nieuwe behandelingen uitvoeren die op dit moment nog zeer moeilijk of zelfs niet mogelijk zijn. Denk bijvoorbeeld aan het toedienen van medicijnen in zeer kleine bloedvaten achterin het oog en andere behandelingen die er in de toekomst voor kunnen zorgen dat mensen minder snel of niet het zicht verliezen”, aldus Faridpooya.

Da Vinci Surgical systeem

De Da Vinci Robot, is een op afstand bestuurbare operatierobot die zeer nauwkeurig werkt. Een operatie met de Da Vinci robot is in feite een kijkoperatie (laparoscopie) waarbij de Camera en 3 instrumenten door één operateur worden bediend. De robot neemt zelf geen beslissingen en voert dus geen zelfstandige handelingen uit.

Voordelen

Met de operatierobot kan microchirurgische geopereerd worden. Omdat er een camera met driedimensionale beeldvergroting (ongeveer 10 maal ten opzichte van het blote oog) wordt gebruikt kan de specialist alle details van het operatiegebied perfect zien. Door de combinatie van uitmuntend zicht en gebruik van kleine, trillingsvrije, en zeer beweeglijke robotinstrumenten kan de operatie nauwkeurig worden uitgevoerd. Hierdoor kunnen belangrijke structuren zoals zenuwen en bloedvaten goed gespaard worden.

Met een kijkoperatie is de hoeveelheid bloedverlies veelal zeer beperkt. Omdat er maar kleine gaatjes worden gemaakt, zijn er minder narcosemiddelen en pijnstillers nodig. In vergelijking met een klassieke (open) operatie is het herstel in het algemeen sneller, waardoor het ziekenhuisverblijf korter is (doorgaans 2 tot 4 dagen) en vaak ook thuis het herstel sneller verloopt.

De kijkoperatie zonder robot is een techniek die een veel langere tijd vergt voordat perfectie is bereikt. Ter vergelijking: Voor een uroloog zonder enige voorafgaande ervaring zullen er 750 laparoscopische prostaatverwijderingen nodig zijn om de ingreep perfect te beheersen. Met behulp van een robot zijn daar zo’n 200 ingrepen voor nodig. Bovendien vergen conventionele kijkoperaties veel van de operateur. Het is bekend dat een kwart van de specialisten die vaak en langdurig kijkoperaties verrichten, pijnstillers gebruikt en aan het eind van de dag vermoeid is. Robotchirurgie is voor de operateur zeer ontspannen en ergonomisch veel beter. Het team dat hem assisteert verricht wél conventionele laparoscopie maar zal in de praktijk in de loop van de dag afgelost worden.

De robot en de toekomst

De operatierobot biedt maar bij een beperkt aantal ingrepen voordelen. Eenvoudige ingrepen kunnen vaak heel goed zonder deze dure techniek worden uitgevoerd. Van veel ingrepen is nog niet goed uitgezocht of de meerwaarde van de robot afweegt tegen de kosten. Zeker is dat de operatierobot zijn plaats heeft gekregen in de operatiekamer en dat de techniek nog verder zal evolueren. Een gezonde en kritische houding naar de kosten en de baten is essentieel. Gemeenschappelijk overleg tussen behandelaars, verzekeraars en de overheid zal hierbij een sleutelrol moeten vervullen met als doel: verdere optimalisatie van de balans tussen kosten en baten, centralisatie van zorg, beperking van het totaal aantal robots in Nederland en optimaal gebruik van dure technieken. Beslissingen van verzekeraars over het wel of niet vergoeden van kosten van een ingreep dienen in overleg en gezamenlijk met beroepsverenigingen genomen te worden. Onbezonnen paal en perk stellen aan standaardzorg geeft veel onvrede bij behandelaars en patiënten en bevordert de samenwerking in de zorg in het geheel niet.

Het Erasmus MC zet inmiddels de operatierobot in op verschillende afdelingen. De afdelingen urologie, gynaecologie, algemene heelkunde en KNO beschikken daarmee over een breed pallet artsen die kennis en ervaring hebben met microchirurgische robotchirurgie. Deze kennis wordt met elkaar gedeeld en ontwikkelt zich verder naar andere afdelingen en vakgebieden.

Bronnen: Wikipedia, NU.nl, robotblog.nl, Oogziekenhuis Rotterdam, Erasmus MC, De Correspondent, linkmagazine.nl en Dr. Koorosh Faridpooya.