Het aantal medische vacatures in ziekenhuizen is verdubbeld ten opzichte van een jaar geleden. Dat blijkt uit onderzoek van de NOS naar personeelstekorten in Nederlandse ziekenhuizen en de gevolgen daarvan. “Dit leidt onvermijdelijk tot oplopende wachtlijsten”, zeggen verschillende ziekenhuizen.

2.200 vacatures!
De 63 (van de 90 aangeschreven) ziekenhuizen die de vragen beantwoordden, hebben samen meer dan 2.200 vacatures openstaan voor artsen, verpleegkundigen en medisch ondersteunend personeel. Ze moeten bijna allemaal grote moeite doen om hun bezetting rond te krijgen als gevolg van dat groeiende personeelstekort. De helft zegt het afgelopen jaar om die reden planbare operaties te hebben uitgesteld. In totaal ging het om vele honderden operaties.

Minder operaties, afdelingen dicht
De spoedafdelingen kampen met de grootste personeelstekorten. Ziekenhuizen hebben de grootste moeite om gespecialiseerd verpleegkundig personeel te vinden voor deze acute zorgafdelingen, zoals de spoedeisende hulp, intensivecareafdelingen en operatiekamers (OK’s).

Als de economie aantrekt, wordt de zorg minder interessant
Tekorten aan medisch personeel per eind april 2018 (in 63 ziekenhuizen):

 Verpleegkundigen: 628
 Gespecialiseerd verpleegkundigen: 671
 Ondersteunend medisch personeel: 528
 Medisch specialisten: 290

Ziekenhuizen zegden niet alleen operaties af, maar plannen ook minder operaties in, laat het AMC weten. “Bij 5% personeelstekort, is er 5% minder OK-tijd beschikbaar. Dat leidt bij ons niet tot afzeggingen, maar heeft wel gevolgen voor de wachtlijst.”

Het Amsterdamse OLVG beperkte afgelopen jaar de operatiecapaciteit tijdelijk met 10 tot 15%, vanwege personeelsgebrek. Ook daar ontstaan langere wachtlijsten voor planbare operaties. Het UMC Utrecht zegt dat alle geplande operaties worden uitgevoerd, “maar operateurs krijgen minder operatietijd beschikbaar gesteld dan wanneer we meer personeel hadden. Er moet namelijk wel voldoende verpleegkundig personeel zijn.”

Houtje touwtje
De ziekenhuizen zetten alles op alles om aan de acute zorgvraag te voldoen. Dat betekent ook dat regelmatig verpleegkundig personeel van andere afdelingen geleend wordt om gaten op spoedafdelingen op te vullen. Omdat er op die afdelingen vervolgens weer minder personeel is, kunnen er minder patiënten liggen en worden daar dus (tijdelijk) bedden gesloten. Zo kunnen vrouwen voor een bevalling door een gebrek aan kinderartsen straks niet meer terecht in het Refaja Ziekenhuis in Stadskanaal en in Bethesda in Hoogeveen.

Hoge werkdruk
Ziekenhuizen zitten in hun maag met de hoge werkdruk die hun personeel ervaart als gevolg van het tekort aan collega’s. Personeel draait regelmatig extra diensten. “We vragen enorm veel van onze medewerkers”, aldus het UMC Groningen. “Dankzij hun extra inspanningen lukt het om nagenoeg alle zorg te blijven verlenen.” Het UMCG heeft vier IC-bedden moeten sluiten. “Waar mogelijk worden taken soms anders verdeeld om de lasten te verlichten, maar dit levert in veel gevallen geen structurele oplossing voor de personeelstekorten.” De hoge werkdruk leidt ook tot hoog ziekteverzuim en tot het vertrek van vaste medewerkers. Dat maakt het probleem van de personeelstekorten nog groter.

Zzp’ers
Ziekenhuizen maken noodgedwongen vaker gebruik van verpleegkundigen die zich als zelfstandige laten inhuren. Dat biedt weliswaar oplossingen voor de korte termijn, maar op de lange termijn zien ziekenhuizen er weinig heil in. “Het zorgt voor ongewenste doorbreking van de continuïteit op afdelingen en vergt extra inwerktijd en aanpassingsvermogen van onze eigen medewerkers”, aldus het Antonius Ziekenhuis in Utrecht, waar de geboortezorg tijdelijk ingeperkt is als gevolg van tekorten. “Verder stijgen de kosten van de zorg door de inzet van detacheerders. En geeft het scheve ogen bij ons eigen personeel, vanwege de hogere salarissen die detacheringsbureaus bieden.”

De universitaire ziekenhuizen hebben afgesproken dat ze geen zzp’ers inhuren. “Als ziekenhuis wil je zeker bij medewerkers die in de directe patiëntenzorg werkzaam zijn, bepalen wat de medewerker dient te doen en hoe de medewerker dit dient uit te voeren”, zegt een woordvoerder namens de acht umc’s. Verpleegkundigen uit umc’s laten de NOS echter weten dat ook universitaire ziekenhuizen wel degelijk zzp’ers inhuren. “Bij ons werken er nu een heel aantal”, zegt een verpleegkundige. “Anders zouden we nog minder operaties kunnen doen.” Ziekenhuizen zetten massaal in op opleiden. “Opleiden is de toekomst”, aldus het VUmc. “Voortdurend blijven opleiden, ook wanneer er in de toekomst weer voldoende medisch personeel is. Maar dat gaat nog wel even duren.”

Verantwoording
De NOS heeft 90 Nederlandse ziekenhuizen gevraagd deel te nemen aan een onderzoek naar personeelstekorten en de gevolgen daarvan. Van de aangeschreven ziekenhuizen hebben er 63 meegedaan. Dat is 70%. Alle acht Universitaire Medische Centra hebben de vragenlijst ingevuld en 22 van de 26 topklinische ziekenhuizen (85%). Verder namen nog 32 van de 52 algemene ziekenhuizen (62%) deel aan het onderzoek en één van de vier aangeschreven gespecialiseerde klinieken. Regionale en stedelijke ziekenhuizen reageerden in overeenstemming met hun spreiding over het land.

Aantrekkelijke werkgever
Ziekenhuizen doen in strijd tegen het almaar groeiende tekort aan medisch personeel van alles om een extra aantrekkelijke werkgever te zijn. Ze bieden bijvoorbeeld voor bepaalde functies direct een vast contract aan. Een enkel ziekenhuis overweegt een tekenbonus te bieden, of doet dat al. Het is namelijk moeilijk om zorgpersoneel te vinden.

Breder inzetbare medewerkers
De gezamenlijke universitaire medische centra proberen nauwkeurig te voorspellen hoeveel zorgmedewerkers in de toekomst voor elk specialisme nodig zijn. Zo nodig vergroten ze de capaciteit van opleidingen voor bepaalde specialismen of afdelingen. Op dit moment onderzoeken de umc’s de mogelijkheid om minder gespecialiseerde, breder inzetbare medewerkers op te leiden. “Zulke medewerkers zouden in hun loopbaan gemakkelijker van specialisme kunnen wisselen. De zorg zou zo minder gevoelig worden voor snelle veranderingen in de arbeidsmarkt en in medische kennis en zorg. “Daarnaast zetten de umc’s zich maximaal in om jongere medewerkers aan te trekken en bestaande medewerkers bij te scholen en vast te houden.”

Stageplaatsen en zelf opleiden
Massaal wordt ingezet op het intern opleiden van personeel en op het verder vormgeven van samenwerking in de regio. “We zijn volop aan het opleiden. Dat is voor de toekomst absoluut noodzakelijk, maar we hebben ook voor nu oplossingen nodig”, zegt een woordvoerder van het Franciscus Gasthuis en Vlietland Ziekenhuis in Rotterdam. “Toen we hier genoodzaakt waren om onze spoedeisende hulp ‘s nachts te sluiten, hebben we dankzij goed contact met huisartsen en de huisartsenpost toch kunnen regelen dat er een nachtelijke-opname-afdeling kwam. Mensen die al bij ons als patiënt waren, konden daar ‘s nachts toch terecht.”

Ook het Zuyderland Medisch Centrum met locaties in Heerlen en Sittard-Geleen kiest voor het zelf opleiden en dooropleiden van personeel. Het ziekenhuis, dat ingeklemd ligt tussen Duitsland en België, haalt ook personeel uit het buitenland. Verder probeert het Zuyderland administratieve taken van het personeel te beperken, zodat er meer tijd is voor het verlenen van zorg.

Leuk is het op spoedeisende hulp
De Noordwestziekenhuisgroep begint volgend jaar met een eigen hbo-opleiding verpleegkundige, waar volgens het ziekenhuis veel animo voor is. “Oftewel, de gezondheidszorg is nog steeds populair, dat is in ieder geval wat wij merken onder de jongeren.” Twee verpleegkundigen van de spoedeisendehulp van het Franciscus Gasthuis in Rotterdam hebben de eerste prijs gewonnen tijdens een congres over spoedgeneeskunde. Ze deden dat met een clip die laat zien hoe leuk het is om op een spoedeisende hulp te werken, zelfs als daar voortdurend personeelstekorten zijn.

Extra maatregelen in grote steden
Het St Jansdal in Harderwijk heeft de afgelopen jaren al ingezet op het opleiden van medewerkers en ziet daarvan het resultaat, zegt een woordvoerder. “We hebben relatief weinig problemen ten opzichte van ziekenhuizen in midden Nederland en de Randstad.” Het OLVG vindt dat er een ‘grotestedenbeleid’ nodig is, “voor groepen zorgverleners die weinig verdienen en het zich niet meer kunnen veroorloven om in de stad te wonen en werken”. Iets dergelijks gebeurt in Amsterdam al voor onderwijzers en leraren voor wie relatief goedkope woningen beschikbaar gesteld worden om iets te doen tegen het lerarentekort in de hoofdstad.

Handen tekort in ADRZ
Bij ziekenhuis ADRZ in Goes was een banenmarkt. Het ziekenhuis heeft dringend nieuw personeel nodig en probeerde zo potentiële medewerkers warm te maken voor een carrière in de zorg. Op de bananmarkt gaven medewerkers van ADRZ reanimatie-demonstratie., Bezoekers konden verschillende afdelingen bezoeken en kregen informatie over vacatures en de mogelijkheid om een opleiding te volgen. Het ziekenhuis in Goes heeft momenteel 19 verschillende vacatures openstaan. Er zijn in totaal zo’n vijftig nieuwe mensen nodig om alle lege plekken op te vullen. De vacatures lopen uiteen van laborant tot operatie-assistent, maar er is vooral veel vraag naar gespecialiseerde verpleegkundigen en technisch personeel.

Landelijk is het aantal medische vacatures in een jaar tijd verdubbeld. In sommige ziekenhuizen in Nederland zouden afdelingen gesloten zijn en operaties uitgesteld worden. Zo erg is het in Goes gelukkig nog niet volgens een woordvoerder van het ziekenhuis. Het personeelstekort zou vooralsnog geen gevolgen hebben voor de zorgverlening.

Ger Hofstee
Juni 2018

Bronnen: NOS, AMC, UMC’s, St. Jansdal, OLVG, Refaja, Bethesda, Anthonius, Franciscus Gasthuis, Vlietland, Zuyderland MC, Noordwestziekenhuisgroep, ADZR en Omroep Zeeland.